نام
موقعیت
سوابق تاریخی
آثار تاریخی
محلات شهر اشتهارد
مناطق و دهستانهای اطراف اشتهارد
زبان مردم اشتهارد
پیشینه و شخصیتهای علمی و مذهبی شهر اشتهارد
اشتهارد در لغت‌نامه دهخدا
اِشتِهارد یکی از شهرستانهای استان البرز در ایران است.
اشتهارد شهری است خشک و کویری در ۱۲۰ کیلومتری تهران و ۸۰ کیلومتری کرج. این شهر علاوه بر شهر قدیمی اشتهارد دارای یک مجموعه بزرگ صنعتی با نام شهر صنعتی اشتهارد نیز می‌باشد.
مردم بومی اشتهارد به گویشی از زبان تاتی با لهجه خاص اشتهاردی که بازمانده زبان قدیم منطقه ماد یا زبان آذری می‌باشد سخن می‌گویند.
نام
به نظر برخی نام اشتهارد از دو بخش «اشته» و «ارد» تشکیل شده است. در زبان مردم اشتهارد، «اشت» (Eshta) به معنای ایستادن می‌باشد و در نام اشتهارد به معنی ایستگاه یا سکونتگاه است و «ارد» همان ارت (arta) در زبان پهلوی به معنای مقدس می‌باشد (همانطور که در نام اردبیل به معنای شهر مقدس آمده است) بنابراین ترکیب دو واژه «اشت» و «ارد» می‌شود سکونتگاه مقدس.
نظر دیگری بر این است که اشتهارد در اصل «اشته ده» یعنی ده شما که به مرور زمان و ابدال حروف، اشتهارد نامیده می شود.
همچنین گفته می‌شود که نام اشتهارد در اصل «اشترده» بوده که صورتی است از واژه «استرده» و «سترده» به معنی صاف و هموار و بی درخت.
مردم اشتهارد بیشتر نام شهرشان را «اشتارد» تلفظ می کنند که معنی آن برای عموم مردم نا شناخته می‌باشد
موقعیت
اشتهارد از توابع شهرستان کرج و جزء استان تهران در /22 و 50 طول شرقی و /43 و 35 عرض شمالی قرار دارد. با شهر تهران ۱۰۰ کیلومتر و با شهر کرج ۶۳ کیلومتر فاصله دارد. این شهر در یک منطقه نسبتاً کویری با آب و هوای نیمه خشک واقع شده است. مساحت آن متجاوز از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع و در مسیر جاده تهران به استان‌های غربی ایران واقع است. مطابق آخرین سرشماری، جمعیت آن ۲۵۰۰۰ نفر است. از طرف شمال به ارتفاعات «حلقه دره» و محدوده شهرستان نظرآباد و از طرف جنوب به ارتفاعات «قزل باش» و محدوده ی شهر ملارد و از طرف شرق به رودخانه شور و محدوده شهر کرج و از طرف غرب به محدوده شهر بوئین زهرا محدود می‌شود.
در سال ۱۳۳۱ در اشتهارد شهرداری تأسیس شده ولی تا پیروزی انقلاب اسلامی در آن پیشرفت چندانی بوجود نیامد. پس از انقلاب اسلامی شهر به سرعت روبه پیشرفت گذاشته و اخیراً با احداث بزرگترین شهرک صنعتی کشور در این منطقه که ظرفیت آن حدود دو هزار واحد صنعتی کوچک و بزرگ می‌باشد سرعت رشد شهر افزایش یافته و به منطقه‌ای مهاجر پذیر تبدیل گردیده که جمعیت زیادی از مناطق مختلف در آن سکونت یافته‌اند. اشتهارد
سوابق تاریخی
با توجه به اشیاء عتیقه‌ای که از زیر خاکهای «دیده بان» با خط کوفی و غیره به دست آمده، به نظر می‌رسد که قصبه اشتهارد حداقل در قرن‌های دوم و سوم وجود داشته است.
بعضی از مردم اشتهارد عقیده دارند که در گذشته این سرزمین تبعیدگاه بوده است.
آثار تاریخی
اشتهارد دارای چندین اثر تاریخی ارزشمند است که تعدادی از آنها در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است که چند نمونه از آن به شرح ذیل می باشند:
* «دیزبون» که در اصل «دیده‌بان» می‌باشد قلعه‌ای بسیار قدیمی و بلند بوده است. در اوایل سال ۱۳۴۴ هیاشی کاکی زاکی مدیر کل فنی ژاپونی در مرکز تعلیماتی حرفه‌ای کرج از شهر اشتهارد دیدن کرد. وقتی در محل دیده‌بان حاضر شد با توجه به آثاری که در آنجا از نظر علمی و خاک شناسی مشاهده و یافته قدمت محل فوق را به ۱۰۰۰ سال قبل تخمین زده است.
* امامزاده ام کبری و ام صغری: در ضلع شمالی میدان امام خمینی اشتهارد بنای بارگاهی محکم و مجلل قراردارد که به امامزاده ام کبری و ام صغری معروف است. مردم محلی و مسئولین اداره اوقاف آنها را دو بانو از منسوبین امام موسی کاظم می‌دانند. بنای امامزاده تشکیل شده است از یک ایوان ورودی رو به شمال، یک تالار مستطیل شکل به عنوان نمازخانه و محل دعا و اطاقی مربع شکل که ضریح امامزادگان در آن قرار دارد. ساختمان بنا با آجر و کاشی تزئین شده و گنبد مدور آن کاملاً کاشیکاری است. از آنچه از کاشیهای گنبد باقی مانده است نشان می دهد که در کمرگاه گنبد دور تا دور، سه ردیف کتیبه شده است که در ردیف اول به خط کوفی نوشته شده «یا رسول‌الله» و در ردیف دوم در میان لوزی شکل به خط ثلث نوشته شده «الله محمد علی» و در ردیف سوم به خط کوفی به طرز بسیار جالب و ظریف نوشته شده «الله محمد». در خصوص زمان اولیه ساخت بارگاه تاریخ دقیقی در دست نیست ولی سنگ نوشته موجود حکایت از آن دارد که در سال ۱۰۸۹ هجری قمری شخصی به نام «میرزا حسابی» بانی تعمیرات اساسی ساختمان بوده است. بر دیوار جنوبی تالار سنگ قبری نصب شده که تاریخ چهادهم ذی‌الحجه ۹۹۱ بر آن حک شده است. وجود این سنگ قبر در دیوار قدمت بنا را حداقل تا آن دوره به عقب می برد. دکتر بیات نیز در کتاب خود آن را مربوط به دوره صفوی می‌داند. بنای امامزادگان با شماره ۷۵۳ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. گلزار شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در این مکان قرار دارد. در سالهای اخیر توسط اداره اوقاف و سازمان میراث فرهنگی تعمیرات اساسی در ساختمان امامزادگان صورت گرفته است و در زمینه زیباسازی محوطه آن نیز شهرداری اشتهارد با همکاری بنیاد شهید کرج اقداماتی انجام داده است و نیز آقای ایرج اشتهاردی نیکوکار مقیم اسپانیا بانی ساخت دیوار جنوبی آن به شکل سنتی هستند که در حال حاضر توسط شهرداری اشتهارد در دست ساخت می‌باشد.
_10b0d2.jpg)
* حسینیه صیادیه: ضلع غربی بارگاه ام کبری و ام صغری متصل به بنای باشکوهی بنام حسینیه صیادیه است. ورودی حسینیه بر خلاف ورودی امامزاده ام کبری و ام صغری رو به جنوب است و دارای سر دری آجری و دری چوبی است. برای ورود به حسینیه باید از یک هشتی گذشت و به حیاط آن راه یافت. اطراف حیاط حسینیه غرفه‌هایی در دو طبقه برای استقرار مردم ساخته شده که بین فامیل‌های مختلف محل تقسیم شده و هر یک از ایشان در ایام عزاداری در آن مستقر می شوند. صحن حسینیه نیز محل تجمع هیأت‌های سینه‌زنی و عزاداری است. مصالح ساختمانی بکار رفته در قسمتهای قوسی حسینیه از آجر و گچ است. در زلزله سال ۱۳۴۱ شبستان اصلی آن آسیب دیده و بعد از آن طی دو مرحله بازسازی گردیده است. بنای حسینیه مربوط به اواخر دوره صفویه یا اوایل دوره قاجاریه می‌باشد.
_19a2a2.jpg)
* امامزاده سلیمان: در فاصله شش کیلومتری شرق اشتهارد در زمینهای کوشک‌آباد (گوشآوا) بنای آرامگاهی مجلل برپاست که به امامزاده سلیمان معروف است. امامزاده سلیمان تشکیل شده از یک حیاط بزرگ که بنای آرامگاه در میان آن قرار دارد. در ضلع غربی حیاط آب قناتی جریان داشته که محل شستشو و وضو گرفتن زوار امامزاده بوده است که در حال حاضر به دلیل خشک شدن قنات وجود ندارد. ساختمان و بنای امامزاده مشتمل بر یک ایوان که رو به شمال باز می شود و قسمت ورودی به امامزاده است و تالاری مستطیل شکل و ستون‌دار که محل ادای نماز و دعاست و اطاقی مربع شکل کوچک که ضریح فلزی امامزاده در میان آن واقع شده و زیارتگاه اصلی است. سقف اطاق اخیر گنبدی و سقف تالار مستطیل شکل به صورت ضربی پوشیده شده است. تاریخ بنای اولیه آن مشخص نیست اما در سال ۱۳۴۱ خان نایب تعمیرات اساسی در ساختمان آن انجام داده و در سالهای اخیر نیز عده‌ای از نیکوکاران و اداره موقوفات و سازمان میراث فرهنگی اقداماتی در تعمیر ساختمان آن انجام داده‌اند و شهرداری اشتهارد نیز تعمیرات اساسی در زمینه محوطه بنای امامزاده و همچنین احداث سرویس بهداشتی و غیره انجام داده است. اخیراً پیکر پنج شهید گمنام در صحن امامزاده دفن شده است.
_18092c.jpg)
در کتاب بحرالانساب آمده است که سلیمان بن حضرت موسی کاظم را در کوشک‌آباد شهید کردند. به نظر می رسد این امامزاده از فرزندان یا نوادگان امام هفتم است و صاحب کرامات بوده است. دکتر بیات در کتاب کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران از بقعه شاهزاده سلیمان در اشتهارد نام برده و بنای آنرا متعلق به قرون هفتم تا نهم هجری قمری دانسته است. امامزاده سلیمان با شماره ۷۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* کوه گهور ( گبری ) یا بز قلعه: در فاصله هشت کیلومتری شرق جاده اشتهارد-کرج و در پنج کیلومتری سمت جنوب روستای مختارآباد در میان ارتفاعات موجود، کوه نسبتاً مرتفعی وجود دارد که به آن کوه گهور می‌گویند. بالای کوه نسبتاً مسطح است که در آن بقایای آثاری از جمله ساختمان کاملاً مخروبه و سفال‌های شکسته به چشم می‌خورد. به آن بزقلعه هم می گویند. این احتمال نیز وجود دارد که این آثار بقایای آتشکده‌ای بوده است که شاید به همین دلیل به آن کوه گبری هم گفته می‌شود. احتمال دیگر اینکه آنجا محل اختفاء و زندگی راهزنان یا اینکه متعلق به فرقه اسماعیلیه بوده است.
* حمام محله صیادیه: این حمام در غرب حسینیه صیادیه و در دو واحد مجزای مردانه و زنانه هر کدام شامل رختکن و گرمخانه احداث گردیده است. تاریخ بنای اولیه آن بطور دقیق مشخص نیست ولی شکل ساختمان حکایت از تعلق آن به دوره صفوی و یا کمی بعد از آن دارد. تا چندین دهه قبل این حمام بطور کاملاً سنتی با خزینه مورد استفاده قرار می گرفت. بعدها در آن لوله‌کشی انجام شده و خزینه آن مسدود گردیده است. هم اینک این حمام فعال است و کسانی از آن استفاده می‌کنند.
امامزاده رحمن و زيد
اين بقعه درحاشيه جنوب غربي روستاي پلنگ آباد اشتهارد قرار دارد و داراي سه گنبد آجري ساده ، سرسرا و راهرو است. امامزاده رحمن و امامزاده زيد، در اين بقعه دفن شده اند. اين بقعه که در وسط محوطه بزرگي واقع شده و داراي حصار آجري است، منظره اي جالب و با عظمت دارد؛ به ويژه نماي سه گنبد آجري آن جلوه اي خاص به بنا بخشيده است.
_1d20db.jpg)
از شيوه معماري ساختمان چنين به نظر مي رسد که اين بنا به تدريج در طي سه قرن هفتم و هشتم و نهم هـ . ق تکميل شده است
امامزاده رزاق (ع ) در ابتداي جاده جارو......
محلات شهر اشتهارد
شهر اشتهارد دارای هفت محله قدیمی به نامهای پایین محله (جیر محله)، محله صیادیه، محله قاضیان، چال محله (چله محله)، فارچی آباد (پارچی آوا)، خیابان بزرگ (پیله خیاوون)، خیابان کوچک (خوردک خیاوون) و همچنین از محلات کوچکتر می توان از ام اصغر، رضه، چول و پشت قلعه را نام برد.
بعد از انقلاب شهرک‌هایی بنام‌های شهرک وحدت، شهرک طالقانی و شهرک الغدیر در اشتهارد احداث شده است. هر کدام از این محلات دارای مسجد، حمام و گورستان اختصاصی می‌باشند و سه محله دارای یک تکیه برای عزاداری امام حسین می‌باشد که یکی از آنها ساختار قدیمی دارد و احتمالاً از دوره صفویه است.
مناطق و دهستانهای اطراف اشتهارد
در اطراف اشتهارد مناطق و دهستانهایی بنام‌های جعفرآباد، قزل حصار، رحمانیه، مهدی آباد، فرد آباد، مختارآباد، عبدالله آباد، کوشک آوا، مروت آوا، اوپشته، گنگ، جارو، نکوجار، قرقرک (محل دفن فریدون فروغی) و بوجعفر و... مجموعاً به تعداد 22 روستا وجود دارد.
زبان مردم اشتهارد
گویش مردم اشتهارد زبان محلی است که شبیه مجموعه زبانهای محلی معروف به تاتی است که ریشه آن فارسی است. مشابه این گویش در مناطق مختلفی از کشور از جمله آذربایجان، تالش، یزد، تاکستان، بویین زهرا و حتی بعضی از کشورهای دیگر وجود دارد.
قدمت کلمات و نشانه‌های زبان اشتهارد را می توان در مکاتب گویش اشتهاردی دارای دستور زبان بسیار مشخص و محکمی دانست. چرا که فقط با شنیدن می توان با نوع جنسیت دختر یا پسر و مرد یا زن آن پی برد. همچنین اشیاء و اجسام نیز مذکر و مونث در نظر گرفته می شود و صفت قبل از موصوف می آید. با بررسی و تأمل در کتاب تاریخ طبری و یا متون قدیمی دیگر مثل اوستا می‌توان کلمات بسیاری را یافت که آن کلمات در حال حاضر بدون کوچکترین تغییر در آواشناسی بطور معمول بین مردم اشتهارد محاوره می‌شود.
جلال آل احمد در مورد زبان مردم اشتهارد در کتاب تات نشینان بلوک زهرا مطالبی را بیان کرده است.
پیشینه و شخصیتهای علمی و مذهبی شهر اشتهارد
اشتهارد از قدیم به دارالمؤمنین معروف بوده است وجود شخصیتهای مذهبی همچون ملا ابوالحسن اعلمی صاحب رساله «ریاض الاحکام» و ملا علی احمد مجتهد در دهه‌های گذشته و همچنین حجت الاسلام و مسلمین سید عبدالله برهانی و حاج شیخ یحیی تقوی در دهه‌های اخیر در رشد باورهای دینی و مذهبی مردم مؤثر بوده است چنانچه در دوران جنگ ایران و عراق با داشتن جمعیتی حدود پنج هزار نفر بیش از ۱۲۰ شهید و ۱۲ آزاده و صدها جانباز نثار اسلام و انقلاب نموده که به نسبت جمعیت شهر در شمار شهرهای تراز اول کشور در این زمینه قرار گرفته است. علمایی چون میرزا حبیب‌الله اشتهاردی از اساتید حوزه نجف و سامرا و حاج غلامرضا سلطانی نماینده شهید مردم شهر کرج و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی و اولین امام جمعه اشتهارد را داشته است. و از علمای معاصر مجتهد و امام جماعت حرم حضرت معصومه آیت‌الله شیخ علی پناه اصلانی اشتهاردی، حجت الاسلام محمد محمدی اشتهاردی محقق و نویسنده ۲۰۰ جلد کتاب، حاج شیخ حسین گنجی خطیب که صدا و سیما بارها در مناسبتهای مختلف از سخنرانیهای ایشان استفاده کرده است را می توان اشاره کرد.
اشتهارد در لغت‌نامه دهخدا
دهخدا در لغت‌نامه خود در صفحه ۲۶۴ در جلد اول می‌نویسد: اشتهارد قصبه بزرگی است از بخش کرج شهرستان تهران، ۷۸۰۰۰ گزی باختر کرج، سر راه کرج به بوئین زهرا، جلگه معتدل، سکنه ۶۲۶۷، شیعه فارس و زبان مخصوص که ریشه ی آن فارسی است. آب آن از ۲۱ رشته قنات که یکی شیرین و بقیه لب شور است. محصول عمده غلات (گندم و جو) بنشن (خواربار از قبیل نخود، لوبیا، ماش و عدس) چغندرقند، پنبه و جالیز. شغل مردم آن زراعت و کسب صنایع دستی کرباس و پارچه نخ بافی. دارای دبستان شش کلاسه و پاسگاه ژاندارمری و محضر رسمی می‌باشد. بنای امامزاده و مسجد و تکیه آن قدیمی است. کارخانه تصفیه پنبه و آسیاب موتوری دارد.
تصاویری از شهر اشتهارد
تصاویری از شهدای شهر اشتهارد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
