زبان‌های تاتی‌تبار
زبان‌های تاتی‌تبار (Tatic) از دسته زبان‌های ایرانی شاخه شمال‌غربی و بازمانده یکی از گویش های مادی هستند. گویش‌های این زبان روزگاری از شمال ارس تا سمنان گسترده بود ولی امروزه با ترک‌زبان و فارس‌زبان شدن بخشی از شمال‌غربی ایران تنها جزیره‌هایی از گویش های تاتی در منطقه به جا مانده است. بزرگ‌ترین این جزیره‌ها در منطقه تاکستان استان قزوین دیده میشوند. تاتی تاکستان یکی از کهن‌ترین زبان‌های ایرانی است که از دیدگاه زبان شناسی، ارزش ویژه‌ای دارد. بیشترین آمار جمعیتی تاتهای ایران متعلق به دو شهرستان کهن تاکستان و بوئین‌زهرا می‌‌باشد. تاکنون هیچ آمار رسمی در مورد تاتهای این دو منطقه ارائه نشده است. تاتهای این منطقه که به تاتهای جنوب شهرت یافته اند، در شهرها و روستاهای زیر زندگی می‌کنند:
* رودبار الموت، رودبار شهرستان، طالقان، رودبار زيتون، رودبار قصران تا روستاهاي دماوند (اغلب مناطق البرز جنوبي) تات زبان هستند.
* در شهرستان تاکستان، شهر تاکستان و در بخش اسفرورین, شهر اسفرورین و روستای قرقسین، تات زبان اند.
* در شهرستان بوئین زهرا، شهرهای شال, دانسفهان و روستاهای خیارج, خوزنین, خروزان, ابراهیم‌آباد و سگزآباد و … تات زبان اند.
* در اطراف قزوین نیز روستاهایی نظیر رزجرد، الولک، حصار خروان و... تات زبان اند.
* تاتهای خلخال، جیرنده، کلور، طارم، عنبران، میناباد، میرزانق، کلش، سروآباد، پیله‌زیر، پیله‌رود، جید، لرد، شاهرود، تولش، عنبران علیا، لنکران و ماسالی جمهوری آذربایجان.
به طور کلی زنجیره مناطق تات‌نشین از شهر تاکستان شروع شده و به سمت جنوب و جنوب شرقی ادامه مییابد و در نهایت در شهرستان بوئین زهرا به روستای تاریخی سگزآباد پایان مییابد.
* در استان مرکزی (منطقه وفس) نیز روستاهای وفس، چهرقان، گورچان و فرک به زبان تاتی صحبت می‌‌نمایند. این روستاها به فاصله 100 تا 120 کیلومتری شهر اراک و در شمالی‌ترین نقطه استان مرکزی واقع شده اند. مناطق کوهستانی و خوش آب و هوا و شغل مردم روستاها کشاورزی، باغداری و دامداری است که به دلیل مواجه شدن با کمبود آب و عدم توجه مسئولین به نیاز مردم و نیروهای انسانی جوان، به شدت روستاها خالی از سکنه میشوند و در شهرهای مانند تهران، قم، اراک، کرج و... سکونت می‌‌نمایند.
* روستاي ابيانه.
* شهر اشتهارد
در این میان از مهم‌ترین و دستنخورده‌ترین گویش تاتی یعنی گویش اشتهاردی که در استان تهران قرار دارد نام برده نشد حال آنکه طبق کتاب تات نشین های بلوک زهرا نوشته جلال آل احمد این گویش شاید خالص ترین گویش زبان تاتی باشد چون منطقه اشتهارد که در سر راه کرج به بویین زهرا در 80 کیلومتری کرج و 25 کیلومتری بویین زهرا قرار دارد به علت خشکی و کمی آب از دستبرد کوچنشین های ترک در امان بوده و مردم آن همچنان زبان قدیم خود را حفظ کرده اند. گویش اشتهاردی حتی به‌عنوان یکی از گویش های زبان تاتی در نشانیwww.ethnologue.com معرفی شده است. اگر جستاری صحیح انجام دهیم می بینیم که منطقه تات نشین ها به شکل ماه بوده و از اشتهارد شروع شده و به شمال ایران ختم شده ودر آنجا مردم چون از ان سر در نمی اوردند ان را پشت کوهی دانسته. البته به علت اینکه مردم با این زبان آشنا نبوده و شاید آن را تمسخر نیز کرده به همین دلیل که این زبان در حال نابودی می باشد زبانی که آن را به مادهای ایران نسبت داده ولی به قدری کلمات خارجی در آن وارده شده که حالا کم کم دارد به گویش و لهجه تبدیل می شود. لازم به توضیح است که هر یک از شهرهای تات نشین گویش مخصوص خود را دارند.
[esh] Eshtehard and environs, Karaj District, Markazi Province. Dialects: Close to Takestani. Eshtehardi may be the same language as some other dialects spoken to the southwest of Qazvin. Classification: Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Northwestern, Talysh
Eshtehardi
A language of Iran
ISO 639-3: esh
Population No estimate available.
Region Eshtehard and environs, Karaj District, Markazi Province.
Dialects Close to Takestani. Eshtehardi may be the same language as some other dialects spoken to the southwest of Qazvin.
